मधेसी आयोगले मधेसी समुदायको सशक्तिकरणका लागि प्रभावकारी काम गर्न नसकेको भन्दै सांसदहरुले प्रश्न उठाएका छन् ।
.
बुधवार प्रतिनिधि सभा अन्तर्गतको महिला तथा सामाजिक मामिला समितिको बैठकमा बोल्दै सांसदहरुले मधेसी आयोगले मधेसी समुदायको सशक्तिकरण र हकहितका लागि प्रभावकारी रुपमा काम गर्न नसकेको भन्दै प्रश्न उठाएका हुन् । बैठकमा राज्यको मुल प्रवाहमा मधेसी समुदायको समावेशीताको अवस्था र यस सम्बन्धमा मधेसी आयोगले खेल्दै आएको भुमिकाको सम्बन्धमा छलफल भएको थियो । बैठकमा बोल्दै सांसदहरुले आयोगले सशक्तिकरणका कार्यक्रमहरु सञ्चालन गर्न नसकेको बताए । उनीहरुले तराई, मधेसमा अझैपनि रुढिवादी र अन्धविश्वासका परम्पराहरु कायम रहेको भन्दै त्यसलाई न्युनिकरण गर्न आयोगको भुमिका नपुगेको बताए । बैठकमा बोल्दै नेपाली काँग्रेसकी सांसद सीताकुमारी रानाले आयोगले मधेसी समुदायको हकहितको संरक्षण र संवद्र्धन तथासमुदायको सशक्तिकरणका लागि चेतनामुलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्न नसकेको बताउनु भयो । उहाँले सरकारले जनतालाई दिने सेवा, सुविधाका कुराहरुका बारेमा जानकारीसम्म मधेसी समुदायमा पुग्न नसकेको भन्दै त्यसमा पनि आयोगको भुमिका नपुगेको बताउनु भयो । उहाँले तराईमा बलात्कार र दाइजोको कारण हुने घटनाहरु बढिरहेको भन्दै यसको निवारणको निम्ति आयोगले सचेतनामुलक कार्यक्रम कति ग¥यो भनेर प्रश्न समेत गर्नुभयो ।
उहाँले भन्नुभयो – ‘क्षेत्राधिकारभित्र मधेसी समुदायको हकहितको संरक्षण र संवद्र्धन तथा त्यसको समुदायको सशक्तिकरणका लागि चेतनामुलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने भन्नेकुरा छ । यसबाट तपाईहरुले के फाइदा लिनुभयो ? कुन ठाउँमा के कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुभयो ? त्यो समुदायमा के समस्या थियो र तपाईहरुले के पत्ता लगाएर के आयो त नतिजा राम्रो अथवा नराम्रो के आयो ? नेपाल सरकारले दिने सेवा, सुविधाको सम्बन्धमा यो आयोगले जनचेतना दियो कि दिएन समुदायलाई । तराईमा वलात्कार, दाइजोप्रथा लगायतको घटना बढ्दै गइरहेको छ । तपाईहरुले यसका लागि चेतनामुलक कार्यक्रम के गर्नुभयो ?’
बैठकमा बोल्दै नेकपा(एमाले)की सांसद शोभा ज्ञवालीले मधेसी समुदायमा अझैपनि रुढीवादी परम्परा कायम रहेको भन्दै त्यसको अन्त्यको निम्ति आयोगले के कति काम गरेको छ भनि प्रश्न गर्नुभयो । उहाँले दाइजो प्रथा र वालविवाह बढिरहेको भन्दै त्यसको न्युनिकरण गर्नुपर्ने बताउनु भयो ।
उहाँले भन्नुभयो – ‘मधेसी समुदायमा अति रुढीवादी परम्परा छ । कसरी यसलाई न्युनिकरण गर्दै जाने हो ? त्यसको लागि के काम गर्नुभएको छ ? तिलक, दाइजोलाई कसरी अन्त्य गर्न सकिन्छ ? सरकारलाई सिफारिस गर्न सक्नुहुन्छ । मधेसी समुदायमा बालविवाह अत्यन्तै बढी छ । यसलाई न्युनिकरण गर्न आयोगले के गर्न सक्छ ? कसरी गर्ने हो ?’
नेकपा(एमाले)का सांसद ईश्वरबहादुर रिजालले देशमा अहिले अवलम्वन भइरहेको समावेशिताको अभ्यासका बारेमा समिक्षा गर्नुपर्ने अवस्था आएको बताउनु भयो । उहाँले नेपालबाट समावेशिता खोसिन सम्भव नभएको भन्दै यसको ढाँचा परिवर्तन गर्न सकिने धारणा राख्नुभयो । उहाँले समावेशिताको विषयलाई कानूनी र संवैधानिक रुपमा नै स्पष्ट पारेर जानुपर्ने बताउनु भयो । कानूनी स्पष्टता नभएका कारण समावेशिता निगाहाको विषय जस्तो बनेको उहाँको भनाई छ ।
उहाँले भन्नुभयो – ‘अहिलेसम्म हामीले समावेशिताको जुन मोडलमा अभ्यास ग¥यौँ, त्यसको परिणाम कस्तो आयो ? त्यसको परिणाम हेर्दा आवश्यक छ कि छैन भनेर प्रश्न गर्ने ठाउँमा पु¥यायो । समावेशिताको मोडलहरु होला । तर यो खोसिने विषय सम्भव छैन नेपालमा । संविधान संशोधन भयो भने कस्तो मोडल अपनाउँदा बेश हुन्छ ? के हो मधेसी आयोगको प्रश्ताव समावेशि सम्बन्धमा त्यतातिर आयोगको ध्यानाकर्षण गराउन चाहन्छु ।. समावेशि भन्ने शब्द अर्को राख्ने हो कि भन्ने जस्तो लाग्छ मलाई । समावेशि भनेको समावेश गर्ने, छुटेकालाई जोड्ने, समेट्ने भनेको हो । एउटा निगाहाको बाटो, एउटा सम्वैधानिक र कानूनी बाटो र अर्को प्रतिष्पर्धाको बाटो । अहिले प्रतिष्पर्धाको बाटो अपनाउन सक्दैनौँ । देशको विविधताका कारण त्यसरी समेट्न सक्दैनौँ । अहिले धेरै साथीहरुले मन्त्रिपरिषद्मा दलित छुटे । दलितहरु खोई भन्नुहुन्छ ? दलितहरु छुट्नुपर्दैन भनेर मन्त्रिपरिषद्मा कहाँ लेखेको छ भनेर सोधे मैले । जस्तोः संसदमा १३ प्रतिशत हुनैपर्ने भन्नेछ, त्यहाँ त छुटेका छैनन् । मन्त्रिपरिषद्मा दलितको हुनैपर्ने, मधेसीको हुनैपर्ने भन्नेछ र ? महिलाको यति संख्या हुनैपर्ने भन्ने छ र ? नभएपछि अधिकारको विषय भएन । निगाहाको विषय भयो त्यो । निगाहाको विषय कस्तो गर्दा सजिलो पर्छ त्यस्तै गरिन्छ । त्यसैले कानुनी प्रावधान अथवा संवैधानिक प्रावधान भयो भने मात्रै समावेशीको कुरा सम्भव हुन्छ । समावेशि जस्तो हुन्छ । हामीले कानुनी अधिकार पाएको हो, संवैधानिक अधिकार पाएको हो भन्ने हुन्छ ।’
सांसद रिजालले समावेशिताको आधार जनसङ्ख्यालाई बनाउनु नहुने बताउनु भयो । उहाँले सामथ्र्यको आधारमा समावेशिता हुनुपर्ने धारणा राख्नुभयो ।
